Waar komen ze voor en hoe ontstaan ze?
In deze lesbrief vind je voorbereidings- en verwerkingsmateriaal voor op school bij de les 'Vulkanen en aardbevingen' voor groep 7 en 8.
De aarde beweegt! Hoe ontstaan vulkanen en aardbevingen? Waarom zijn er op sommige plaatsen juist veel aardbevingen? Wat voor verschillende gesteenten kun je vinden in vulkanisch gebied? Hoe ontstaan bergen? Op deze en andere vragen krijg je antwoord in de les.
Na een introductie maak je in groepjes opdrachten waarbij je zelf de volgorde bepaalt en in je eigen tempo werkt. Je bekijkt bijvoorbeeld een model van de zeebodem, schuift een Pangeapuzzel in elkaar en maakt een plooiingsgebergte. Natuurlijk mag je ook verschillende vulkanische stenen vasthouden en bekijken.
Lesdoel
Je krijgt inzicht in de fenomenen aardbevingen en vulkanen en begrijpt het verband tussen deze twee.
Deze les sluit aan op:
Kerndoel 49 - Oriëntatie op jezelf en de wereld > Ruimte
Continenten en werelddelen
Het is handig om vooraf met de leerlingen door te nemen welke continenten/werelddelen er ook alweer allemaal zijn en waar die liggen. In de les in het Museon worden deze ook benoemd.
Tijdschaal
In de klas kan vooraf ook aandacht worden besteed aan de tijdschaal waarop geologische processen zich afspelen. Wat vinden leerlingen lang geleden? Tien jaar? Honderd jaar? Duizend jaar? Dat is al moeilijk bevatten. In de les gaat het over miljoenen jaren.
Supercontinent
Vroeger bestond de aarde uit één groot supercontinent: Pangea. Dit was ongeveer 250 miljoen jaar geleden. Sindsdien zijn de continenten heel langzaam verschoven naar hun huidige plaats. In onderstaande filmpje wordt de beweging van de continenten versneld afgespeeld: hoe is in miljoenen jaar uit het toenmalige Pangea de huidige situatie ontstaan?
Voor leerlingen kan dit een vreemde gewaarwording zijn. Welke krachten kunnen nou zo sterk zijn dat de continenten erdoor in beweging komen? En wat heeft dit te maken met vulkanen en aardbevingen? De antwoorden daarop leren en ontdekken ze in de Museonles.
De les begint met een miniquiz waarmee al kort enkele onderwerpen worden aangestipt. Vervolgens worden de opbouw van de aarde, verschillende plaatbewegingen en het ontstaan van vulkanen uitgelegd. Hieruit wordt duidelijk waar je vulkanen en aardbevingen vindt en waarom juist daar.
'Reis om de wereld'
De daadwerkelijke voorbeelden van vulkanen en aardbevingen ontdekken de leerlingen in hun ‘Reis om de wereld’. Zij rouleren in kleine groepjes tussen verschillende ‘’stations’’ die symbool staan voor verschillende gebieden op aarde. Bij elk station maken ze een opdracht. Welke stenen spuwt een vulkaan bijvoorbeeld allemaal uit? Hoe kan het dat er aardbevingen in Groningen zijn? Kan je aardbevingen ook meten? In de opdrachten mogen de leerlingen zelf stenen vasthouden en kleine experimentjes uitvoeren.
Ter afsluiting kijken de leerlingen klassikaal een kort animatiefilmpje over het bewegen van de aardplaten. De leerlingen zijn nu ‘experts’ in dit onderwerp. Kunnen zij aanduiden wat er allemaal niet klopt aan het filmpje?
Aarbevingen in Nederland
In de Museonles maken leerlingen al kennis met het ontstaan van aardbevingen in Groningen als gevolg van gasboringen. Dit filmpje vertelt het persoonlijke verhaal van Zara en Annemijn, die door de aardbevingen niet meer in hun huis kunnen blijven wonen.
Naar aanleiding van het filmpje kan met de klas besproken worden:
- Wat vinden zij ervan dat Zara en Annemijn moeten verhuizen?
- Wat zouden de leerlingen zelf doen?
- Zouden de gasboringen eigenlijk moeten stoppen?
Tsunami als gevolg van een aardbeving
Als extra verdieping kan in worden gegaan op een tsunami. Wanneer een aardbeving in zee plaatsvindt, kan dit een tsunami veroorzaken. Over dit fenomeen wordt in de Museonles verder niet uitgeweid, maar achteraf kan hier in de klas nog wel even bij stil worden gestaan. Dit filmpje van schooltv legt het fenomeen tsunami duidelijk uit:
Op de website Science Space staat een leuk proefje waarmee je heel beeldend kunt laten zien hoe latentektoniek precies werkt. Benodigdheden: een Mars en een Snickers
Klik hier om naar het proefje te gaan
Extra tips bij dit proefje:
- Warm de repen vooraf even op door ze in je hand te houden, anders zijn ze te hard.
- Ze kunnen ook achteraf doormidden worden gesneden. Dat is soms makkelijker, want te dunne repen laten zich niet altijd even gemakkelijk in elkaar te schuiven.
Op de site vulkanisme.nl vind je alles over vulkanen. Ook kun je in het linkermenu een quiz, kleurplaten en verschillende online vulkanen-games vinden:
vulkanisme.nl
Op de website van het KNMI is uitgebreide informatie te vinden over aardbevingen voor bijvoorbeeld een werkstuk:
KNMI over aardbevingen
Ben je benieuwd waar er afgelopen dagen vulkanische activiteit en aardbevingen plaatsvonden? Op deze site wordt dat bijgehouden:
Actuele aardbevingen
Verschillende kortere en langere uitzendingen over aardbevingen vind je op schooltv:
Schooltv over aardbevingen
Daar vind je ook filmpjes over vulkanen:
Schooltv over vulkanen