Logo One Planet
Een grote hand die een onderwijzeres wegrukt voor de klas.
Een grote hand die een onderwijzeres wegrukt voor de klas.

Luister naar verhalen van vrouwen die de bezetting van Nederlands-Indië hebben meegemaakt:

Gesproken tekst meelezen

Gisteren ben ik 23 geworden. Ik weet zeker dat ik een beetje achterlijk ben geworden, omdat we geestelijk stilstaan. We gebruiken onze hersenen nergens voor, behalve voor het koken van rijst. Wat verlang ik ernaar om een college te volgen of aan een discussie mee te doen. Ik hunker ernaar.
Ingeborg van Epenhuysen-Tuckermann, Tjideng


’t Laatste kampnieuws is de oprichting van de HBS. Er moet een lokaliteit worden gevonden, want de eetzaal wordt in beslag genomen door de Lagere School. Een paar flinke oude heren hebben nu twee hokken van gevlochten bamboe getimmerd. Twee geitenstallen lijken het, maar we zijn er erg trots op: onze HBS, ons middelbaar onderwijs. We hebben een leraar wiskunde, één voor Nederlands en Tineke gaf zich op om Frans en Engels te geven. Iedere morgen van 9 tot 11 is er school. Twee weken later moest de HBS al weer worden opgeheven omdat de Japanners het hadden gemerkt. Sommige docenten zetten echter hun lessen clandestien voort.
Jacoba Hooykaas, vrouwenkamp Banjoebiroe 11, Java


Ik heb de kinderen gymnastiekles gegeven. Dolle pret. Maar dat kon op den duur niet meer. De moeders kwamen bij me om te vragen of ik ermee wilde ophouden, want de kinderen hadden zo’n honger.
Claasje Duin-Rietdijk, vrouwenkamp Poeloeberajan, Sumatra

  • Onbekend, Clandestiene les in een garage. Vrouwenkamp Kramat, Java, 1942-1945. Coll. nr. 66290
  • Frida Holleman, De les in 't kamp Kedoeng Badak. Vrouwenkamp Kedoengbadak, Java, ca. 1944. Coll. nr. 111789
  • Molly Roukens, School in de keuken. Vrouwenkamp Kaäten, Celebes. Coll. nr. 108731
  • Jan Kickhefer, Schoolklasje. Kamp Ambarawa 6, Java, oktober 1945. Coll. nr. 73182 (39/40) a
  • Conny van Grondelle, Onderwijs is verboden. Vrouwenkamp Kareës, Java, ca. 1943. Coll. nr. 60419a (17/46)
Om te lezen: onderwijs

Onderwijs

Als regel was onderwijs vanaf het begin verboden. Maar veelal werd toch wel heimelijk les gegeven aan kleine groepjes kinderen. Soms hielden nonnen in het kamp zich hiermee bezig. Overal was er een groot gebrek aan lesboeken, schriften en pennen. Vooral de vrouwenkampen hadden een tekort aan docenten. Jongens die in de mannenkampen terecht kwamen kregen soms nog wel les in enkele vakken, want daar verbleven ook veel leraren. Voor onderwijs was ook weinig tijd. Iedereen moest tenslotte werken voor de kost. En in het laatste kampjaar hadden de mensen geen energie meer. De meeste kinderen liepen aan het einde van de oorlog een paar schooljaren achter.

Uitgelicht

Lesgeven in een barak

Jan Kickhefer, Lesgeven in een barak. Mannenkamp Baros 5, Java, 28 november 1943. Coll. nr. 66165

Luister naar een beschrijving van deze tekening:

Gesproken tekst meelezen

Het grootste deel van deze tekening van Jan Kickhefer wordt ingenomen door een paar britsen met een klamboe eroverheen. Eromheen allerlei spullen van de bewoners: schoenen, kledingstukken, een koffer. Toch trekt de man die in de linkerhoek van de tekening is aan het lezen veel meer de aandacht. Hij zit er ontspannen bij: zijn hoofd rust op zijn vuist, het boek ligt op zijn benen. Aan een van zijn voeten zit een kampklomp, een provisorische schoen bestaande uit een uit hout gesneden zool en een riem om hem aan de voet te houden. De andere klomp staat ernaast op de vloer. Over de schouder van de man heen kijken we in een aangrenzend vertrek, waarin vanuit deze positie twee mannen en een jongen zichtbaar zijn. Dankzij een aantekening op de tekening weten we dat de jongen les krijgt. In elk geval geen Nederlandse les, al was dat volgens een tekst op de tekening het hardste nodig.

School in de keuken

Molly Roukens, School in de keuken. Vrouwenkamp Kaäten, Celebes. Coll. nr. 108731

Luister naar een beschrijving van deze tekening:

Gesproken tekst meelezen

Deze tekening werd gemaakt door Molly Roukens, die als tiener in een vrouwenkamp op Celebes zat. School in de keuken heeft ze hem genoemd. Een aantal jongens en meisjes zit met pennen en schriften aan een tafel. De onderwijzeres zit aan het hoofd van de tafel. Langs de wanden bevindt zich een soort werkblad met kook- en eetgerei. Erboven is de barak open. Buiten hangt was te drogen – over de omheining rond het kamp? Voor de ingang van de barak ligt een stapel wasgoed bij een teil en een emmer. Op de achtergrond een vulkaan.


Na de oorlog heeft de maakster een toelichting bij de tekening gegeven:
"Gelukkig hadden wij ook enkele onderwijzeressen in het kamp, zodat kinderen van zes en zeven jaar de beginselen van het lezen en schrijven en rekenen konden leren. Voor dit doel werd een deel van de keuken gebruikt. Voor de grotere kinderen die al een middelbare school hadden bezocht was het leren veel moeilijker. Zij hadden in het kamp een bijzonder zware dagtaak. Voor hen waren er ook geen leerkrachten en geen leermiddelen."

Zelf hoorde Molly bij deze laatste groep.

Naar het volgende onderwerp

Verander van verhaallijn:
>kind man

Alle verhalen van kinderen
Alle verhalen van mannen

Deze pagina is onderdeel van de digitale tentoonstelling Getekend. Persoonlijke verhalen over de Japanse bezetting.

Ga naar het begin van deze tentoonstelling